1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17:00 na mocy rozkazu dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bór” rozpoczęło się powstanie warszawskie, które miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wtargnięciem na jej teren wojsk Armii Czerwonej.

W powstaniu walczyli, często bez przeszkolenia wojskowego młodzi mieszkańcy Warszawy, kobiety, mężczyźni oraz dzieci i młodzież. Wsparciem dla mieszkańców Warszawy były oddziały AK z rejonu Lasu Kabackiego i Lasów Chojnowskich, którzy przedostali się do okupowanej stolicy już w połowie sierpnia. Do walk włączyli się również żołnierze niepodległościowych formacji Polskiej Armii Ludowej, Narodowych Sił Zbrojnych, polskich policjantów mundurowych oraz nieliczna grupa przedstawicieli Żydowskiej Organizacji Bojowej.  Za broń służyło to, co udało się samodzielnie skonstruować, zdobyć od okupanta lub zostało zrzucone przez alianckich lotników.

Pułkownik Kazimierz Iranek-Osmecki, szef Oddziału II (informacyjno­-wywiadowczego) Komendy Głównej AK, tak opisywał potrzebę wzięcia udziału w patriotycznym zrywie: „Trzeba było przeżyć 5 lat okupacji w Warszawie, aby czuć to, co czuła ludność i żołnierze. Trzeba było żyć dzień po dniu, godzina po godzinie przez pięć lat w cieniu więzienia na Pawiaku, trzeba było w ciągu tych miesięcy widzieć, jak znikają przyjaciele jeden po drugim, odczuć za każdym razem skurcz serca w piersi, trzeba było codziennie słyszeć odgłosy salw tak, że się już przestawało je słyszeć, przyzwyczaić się do nich, jak do dzwonów kościelnych, trzeba było milcząco asystować na rogu ulicy w smutny zimowy wieczór lub świetlisty poranek wiosenny, przy egzekucji dziesięciu, dwudziestu, pięćdziesięciu przyjaciół, braci lub nieznajomych, wziętych przypadkowo z tłumu, spędzonych pod mur, z ustami zaklejonymi gipsem i oczami wyrażającymi rozpacz lub dumę. Trzeba było to wszystko przeżyć, aby zrozumieć, że Warszawa nie mogła się nie bić”.

Powstanie upadło 3 października po 63 dniach walki, podczas której zginęło około 18 tys. żołnierzy i ponad 170 tys. cywilów. Po kapitulacji miasto zostało doszczętnie zniszczone przez niemieckie wojsko.